સ્કંદ પુરાણ ગુજરાતી માં

સ્કંદ પુરાણ (Skanda Purana in Gujarati) મહર્ષિ વેદવ્યાસે લખેલા 18 પુરાણોમાંનું એક છે. સ્કંદ પુરાણ પુરાણોની યાદીમાં તેરમું સ્થાન ધરાવે છે. આ પુરાણ શ્લોકોની દ્રષ્ટિએ તમામ પુરાણોમાં સૌથી મોટું છે. આમાં ભગવાન શિવના પુત્ર કાર્તિકેય દ્વારા શિવતત્ત્વનું વિસ્તૃત વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે, તેથી આ પુરાણનું નામ સ્કંદ પુરાણ પડ્યું છે. સ્કંદનો અર્થ છે ધોવાણનો દેવતા એટલે કે વિનાશ. ભગવાન શિવના પુત્રનું નામ સ્કંદ (કાર્તિકેય) છે. કાર્તકેયનો જન્મ તારકાસુરને મારવા માટે થયો હતો.

અહીં એક ક્લિકમાં વાંચો ~ સ્કંદ પુરાણ હિન્દી માં

‘સ્કંદપુરાણ’ ભગવાન સ્કંદ (કાર્તિકેય) દ્વારા લખવામાં આવ્યું છે. સ્કંદપુરાણમાં બદ્રિકાશ્રમ, અયોધ્યા, જગન્નાથપુરી, કાશી, શાકંભરી, કાંચી, રામેશ્વર, કન્યાકુમારી, પ્રભાસ, દ્વારકા વગેરે તીર્થસ્થાનોનો મહિમા વર્ણવવામાં આવ્યો છે. આ પુરાણમાં સત્યનારાયણ વ્રતની કથા, ગંગા, નર્મદા, યમુના, સરસ્વતી વગેરે પવિત્ર નદીઓની કથા અને રામાયણ, ભાગવત વગેરે ગ્રંથોની મહાનતાનું ખૂબ જ રસપ્રદ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.

સ્કંદપુરાણ (Skanda Purana in Gujarati) વૈશ્વિક અને દિવ્ય જ્ઞાનથી ભરેલું છે. આ પુરાણમાં ધર્મ, ભક્તિ, યોગ, જ્ઞાન અને નૈતિકતાનું મનોહર વર્ણન જોવા મળે છે. આજે પણ, સ્કંદ પુરાણમાં વર્ણવેલ ઉપવાસ અને ધાર્મિક વિધિઓ દરેક હિન્દુ ઘરમાં અનુસરવામાં આવે છે. સ્કંદ પુરાણમાં ભગવાન શિવનો મહિમા, શિવ પાર્વતી વિવાહ, કાર્તિકેય જન્મ કથા અને સતી ચરિત્ર વગેરેનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.

સ્કંદ પુરાણના મહેશ્વર ખંડના કૌમરીખંડના 23મા અધ્યાયમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે એક પુત્રી દસ પુત્રોની બરાબર છે.

दशपुत्रसमा कन्या दशपुत्रान्प्रवर्द्धयन्।
यत्फलं लभते मर्त्यस्तल्लभ्यं कन्ययैकया॥ २३.४६ ॥

દશપુત્રસમ કન્યા દશપુત્રં પ્રવર્ધયન્ ।
યત્ફલં લભતે મર્ત્યસ્તલ્લભ્યં કન્યાકાયા ॥ 23.46 ॥

અર્થ:-
એક પુત્રી દસ પુત્રો સમાન છે. જે પરિણામ વ્યક્તિ દસ પુત્રોના ઉછેરથી મેળવે છે તે જ પરિણામ વ્યક્તિ માત્ર એક પુત્રીના ઉછેરથી મેળવે છે.

 

પરિચય:-

સ્કંદ પુરાણ (Skanda Purana in Gujarati) એ વેદવ્યાસ દ્વારા રચિત હિંદુઓના 18 પવિત્ર પુરાણોમાંનું એક છે. આ પુરાણમાં 6 ખંડ અને 81,000 શ્લોક છે. આ પુરાણની રચના સાતમી સદીની હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ પુરાણની મુખ્ય થીમ ભારતના શૈવ તીર્થસ્થાનો અને વૈષ્ણવ તીર્થસ્થાનોની ટુચકાઓ અને પૂજા પદ્ધતિનું વર્ણન કરે છે.

સત્યનારાયણ વ્રત કથા જે હિન્દુઓના દરેક ઘરમાં પ્રસિદ્ધ છે, આ કથા આ પુરાણના રેવાખંડમાં જોવા મળે છે. આ પુરાણ તીર્થસ્થાનો, ધર્મ, ભક્તિ, યોગ, જ્ઞાન વગેરેના વર્ણન દ્વારા સમગ્ર દેશનું ભૌગોલિક વર્ણન રજૂ કરે છે.

સ્કંદ પુરાણ એક શૈવ પુરાણ છે, પરંતુ આ પુરાણમાં બ્રહ્મા, વિષ્ણુ વગેરે દેવતાઓનું વર્ણન પણ જોવા મળે છે. સ્કંદ પુરાણના 6 ખંડ છે જે નીચે મુજબ છે.

1) મહેશ્વર ખંડ,
2) વૈષ્ણવ ખંડ,
3) બ્રહ્મા ખંડ,
4) કાશી ખંડ,
5) અધોગતિ ખંડ અને
6) રેવા ખંડ

1) મહેશ્વર ખંડ:-

મહેશ્વર ખંડ સ્કંદ પુરાણનો પ્રથમ ખંડ છે. આ વિભાગ પવિત્ર કથાઓથી ભરેલો છે. સ્કંદ પુરાણ મહેશ્વર ખંડમાં કેદાર મહાત્માથી શરૂ થાય છે. આ વિભાગમાં સૌ પ્રથમ દક્ષ યજ્ઞની કથા, શિવલિંગની ઉપાસનાનું ફળ, સમુદ્ર મંથનની કથા, દેવરાજ ઇન્દ્રના ચરિત્રનું વર્ણન, પાર્વતીનો ટુચકો અને તેમના લગ્નનો સંદર્ભ જણાવવામાં આવ્યો છે.

2) વૈષ્ણવ ખંડ:-

વૈષ્ણવ ખંડ સ્કંદ પુરાણનો બીજો ખંડ છે. આ વિભાગમાં ભગવતી પૃથ્વી અને ભગવાન વરાહ વચ્ચેનો સંવાદ, સુવર્ણમુખી નદીની મહાનતા, ટુચકાઓ સાથે ભારદ્વાજની અદ્ભુત વાર્તા, માતંગ અને અંજન વચ્ચેનો પાપસંવાદ, પુરુષોત્તમ ક્ષેત્રની મહાનતા, માર્કંડેયજીની કથાનું વર્ણન, જૈમિની અને નારદ, નીલકંઠ અને નરસિંહની કથા, વર્ણન, અશ્વમેધ યજ્ઞની કથા, રથયાત્રા પદ્ધતિ, જપ અને સ્નાન પદ્ધતિ જણાવવામાં આવી છે.

જ્ઞાન, પુણ્ય અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે વૈષ્ણવ ખંડ ખૂબ જ ઉપયોગી કહેવાય છે. આ વિભાગમાં ભગવાન વિષ્ણુને વૈષ્ણવી શક્તિનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. મહામુનિ નારદજીએ વૈષ્ણવ ધર્મ વિશે જણાવ્યું છે.

3) બ્રહ્મ ખંડ :-

બ્રહ્મા ખંડ સ્કંદ પુરાણનો ત્રીજો ખંડ છે. આ વિભાગમાં સેતુનું મહાત્મ્ય, દર્શનનું ફળ, દેવીપટ્ટનમાં ચક્રતીર્થનો મહિમા, વેતાળતીર્થનો મહિમા, રામેશ્વરનો મહિમા, સેતુ યાત્રા પદ્ધતિનું વર્ણન, ધર્મારણ્યનો મહાન મહિમા, કર્મસિદ્ધિનો ટુચકો. , ઋષિવંશ વગેરેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. લોહાસુરની કથાનું વર્ણન, ગંગાકૂપનું વર્ણન, શ્રીરામચંદ્રના ચરિત્રનું વર્ણન, જીર્ણોદ્ધારના મહિમાનું વર્ણન, ઉપવાસનો મહિમા, તપ અને ઉપાસનાનું મહાત્મ્ય, ભદ્રાયુની ઉત્પત્તિનું વર્ણન વગેરે જોવા મળે છે.

4) કાશી ખંડ:-

કાશી ખંડ સ્કંદ પુરાણનો ચોથો ખંડ છે. કાશીખંડમાં વિંધ્યાચલ પર્વત અને નારદજીના સંવાદનું વર્ણન, બ્રહ્મલોક વિષ્ણુલોક, ધ્રુવલોક અને તપોલોકનું વર્ણન, અવિમુક્તેશ્વરનું વર્ણન, કાશીનું વર્ણન વગેરેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.

પ્રયાગને કાશીખંડમાં તીર્થસ્થાનોના રાજા તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે. કાશીની મહાનતાનું વર્ણન કરતાં-

असि सम्भेदतोगेन काशीसंस्थोऽमृतो भवेत्।
देहत्यागोऽत्रवैदानं देहत्यागोऽत्रवैतप:॥
અસિ સંભેદતોગેન કશિસંસ્થો મૃત્યુો ભવેત્ ।
દેહત્યાગોત્રવૈદાનં દેહત્યાગોત્રવૈતપઃ ॥

ભાવાર્થ:-
અનેક જન્મોથી વિખ્યાત, પ્રાકૃતિક ગુણોથી સંપન્ન અને અસિ સંભેદના યોગથી કાશીપુરીમાં રહીને વિદ્વાન માણસ અમૃત બની જાય છે. ત્યાં, શરીરનો ત્યાગ કરવો એ દાન છે. આ સૌથી મોટી તપસ્યા છે. આ પુરીમાં શરીર છોડવું એ ખૂબ જ ભારે યોગાભ્યાસ છે, જે મોક્ષ પ્રાપ્ત કરનાર છે.

5) અધોગતિ ખંડ:-

અવનતિ ખંડ સ્કંદ પુરાણનો પાંચમો ખંડ છે. આ વિભાગમાં મહાકાલનું વર્ણન, અગ્નિની ઉત્પત્તિનું વર્ણન, સિદ્યાધર તીર્થયાત્રા, દશાશ્વમેધની મહાનતા, વાલ્મીકેશ્વર મહિમાનું વર્ણન, ગણેશ મહિમા, પરશુરામ જન્મ કથા, સોમવતી તીર્થયાત્રા, રામેશ્વર તીર્થયાત્રા, સૌભાગ્ય તીર્થયાત્રા, નાગેશ્વર તીર્થ, નૈતિક તીર્થ, નૈતિક તીર્થ, નૈતિક યાત્રા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. શ્વાર તીર્થસ્થાનો વગેરેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.

આ વિભાગમાં ગંગા, યમુના, સરસ્વતી, નર્મદા, ગોદાવરી, વિતાસ્તા, ચંદ્રભાગા વગેરે પવિત્ર નદીઓનું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. સનતકુમાર જી કહે છે કે શિપ્રા નદીના કિનારે સ્થિત અવંતિકા તીર્થના દર્શન કરીને જ માણસ મોક્ષ મેળવી શકે છે.

6) રીવા ખંડ:-

રેવા ખંડ સ્કંદ પુરાણનો છઠ્ઠો ખંડ છે. આ વિભાગમાં પુરાણ સંહિતાનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. નર્મદા અને કાવેરીના સંગમનું વર્ણન, શૂલ ભેદની સ્તુતિ, કાલરાત્રિ દ્વારા વિશ્વના વિનાશનું વર્ણન, બ્રહ્માંડના વિનાશનું વર્ણન, શિવની સ્તુતિનું વર્ણન, વરાહની કથા, સત્યનારાયણ વ્રતનું વર્ણન, વિવિધ તીર્થસ્થાનો, ભીમેશ્વર તીર્થ, નારદેશ્વર તીર્થ, દીર્ઘ સ્કંધ અને મધુસ્કંદ તીર્થ. અહીં સુવર્ણ શિલા તીર્થ, કરંજ તીર્થ, કામદ તીર્થ, ભંડારી તીર્થ, સ્કંદ તીર્થ, અંગિરસ તીર્થ, કોટી તીર્થ, કેદારેશ્વર તીર્થ, અગ્રેશ્વર તીર્થ, સરપંચ તીર્થ જેવા તીર્થસ્થાનોનું વર્ણન છે. તીર્થ, શ્રીકપાલ તીર્થ અને જમદગ્નિ તીર્થ વગેરે.

આ પુરાણમાં પ્રસ્તુત કથાઓ દ્વારા ભૌગોલિક જ્ઞાન અને પ્રાચીન ઈતિહાસ એ પુરાણની વિશેષતા છે. આ પુરાણમાં વર્ણવેલ કથાઓ, ઉપવાસ, કથાઓ, તહેવારો વગેરેના દર્શન હિન્દુ સંસ્કૃતિમાં જોવા મળે છે.

આ પણ વાંચો

ઋગ્વેદ

શ્રી રામચરિતમાનસ

વેદાંત દર્શન (બ્રહ્મસૂત્ર)

વિદુર નીતિ

શ્રીમદભગવદગીતા